Tin tức, Khoa học và đời sống
ẢNH HƯỞNG CỦA BỤI MỊN: HIỂM HỌA VÔ HÌNH ĐANG ĐE DỌA SỨC KHỎE CỦA BẠN
Th8
Trong thời đại công nghiệp hiện đại, bụi mịn đã trở thành một trong những mối đe dọa nghiêm trọng nhất đối với sức khỏe cộng đồng. Với sự gia tăng của các hoạt động công nghiệp, giao thông và đô thị hóa, chất lượng không khí ngày càng suy giảm, đặc biệt tại các thành phố lớn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.
Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về ảnh hưởng của bụi mịn, giúp bạn hiểu rõ về các loại bụi mịn, tác hại và cách bảo vệ bản thân cũng như gia đình khỏi hiểm họa vô hình này.
BỤI MỊN LÀ GÌ?
Bụi mịn hay còn gọi là Particulate Matter (PM), là các hạt vi mô cực nhỏ lơ lửng trong không khí. Những hạt bụi này có kích thước cực kỳ nhỏ, thường được đo bằng đơn vị micromet (μm) – tức là một phần triệu mét.
Để hiểu rõ hơn về kích thước của bụi mịn, hãy tưởng tượng rằng một sợi tóc người có đường kính khoảng 70 micromet, trong khi bụi mịn PM2.5 chỉ có đường kính nhỏ hơn 2.5 micromet – nhỏ hơn gần 30 lần so với sợi tóc.
Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bụi mịn là hỗn hợp phức tạp của các hạt rắn và lỏng có nguồn gốc từ nhiều hoạt động khác nhau như:
- Đốt nhiên liệu sinh hoạt
- Ống khói công nghiệp
- Khí thải giao thông
- Phát điện
- Đốt rác thải ngoài trời
- Hoạt động nông nghiệp
- Bụi sa mạc và nhiều nguồn khác.
NGUYÊN NHÂN XUẤT HIỆN BỤI MỊN
Bụi mịn (PM2.5, PM10) xuất hiện từ cả hoạt động của con người lẫn nguồn tự nhiên. Trong đô thị, giao thông vận tải được xem là nguyên nhân chính khi khí thải từ ô tô, xe máy, xe tải thải ra hàng nghìn hạt bụi mịn mỗi ngày. Bên cạnh đó, hoạt động công nghiệp như sản xuất xi măng, thép, hóa chất cũng góp phần làm gia tăng nồng độ bụi trong không khí. Ở khu vực nông thôn, tình trạng đốt rác và đốt rơm rạ sau thu hoạch cũng là nguồn phát thải bụi mịn đáng kể, vừa gây ô nhiễm không khí, vừa ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.
Ngoài các yếu tố do con người tạo ra, bụi mịn còn hình thành từ tự nhiên. Bão bụi, cháy rừng, phấn hoa, bào tử thực vật trong mùa nở hoa hay muối biển từ quá trình bay hơi đều có thể làm gia tăng lượng bụi trong khí quyển.
Nồng độ bụi mịn trong không khí cũng phụ thuộc nhiều vào điều kiện thời tiết và địa hình. Gió mạnh giúp phát tán bụi đi xa, mưa làm sạch không khí, trong khi độ ẩm cao lại khiến hạt bụi ngưng tụ dễ lắng xuống. Ngược lại, hiện tượng nghịch nhiệt hay địa hình thung lũng lại khiến bụi bị giữ lại ở tầng thấp, dẫn đến ô nhiễm cục bộ, đặc biệt tại các thành phố có mật độ xây dựng dày đặc.
KÍCH THƯỚC CỦA CÁC LOẠI BỤI MỊN
Cũng như nhiều vật chất khác, bụi mịn có nhiều kích thước, có 3 kích thước phổ biến của bụi mịn là PM1.0, PM2.5 và PM10:
Bụi Mịn PM1.0
PM1.0 hay còn gọi là bụi siêu mịn, có đường kính nhỏ hơn hoặc bằng 1 micromet. Đây là loại bụi mịn có khả năng gây hại cao nhất với các vấn đề về hô hấp, bệnh tim mạch, ung thư phổi và hen suyễn trầm trọng hơn do kích thước cực kỳ nhỏ.
PM1.0 chủ yếu được tạo ra từ:
- Quá trình đốt cháy không hoàn toàn
- Phản ứng hóa học trong khí quyển
- Khí thải diesel
- Khói thuốc lá.
Bụi Mịn PM2.5
PM2.5 được coi là loại bụi mịn nguy hiểm nhất, có đường kính nhỏ hơn hoặc bằng 2.5 micromet. Kích thước cực nhỏ này cho phép chúng xâm nhập sâu vào hệ hô hấp và thậm chí vào máu gây viêm phế quản mãn tính, khí phế thũng, hen suyễn, bệnh tim, ung thư phổi và các bệnh lý hô hấp và tim mạch khác.
Nguồn gốc chủ yếu của bụi mịn PM2.5 là khí thải từ xe cộ, khí thải công nghiệp, nhà máy điện, hoạt động xây dựng,…
Bụi Mịn PM10
PM10 là các hạt bụi có đường kính nhỏ hơn hoặc bằng 10 micromet. Đây là loại bụi mịn có kích thước tương đối lớn trong họ bụi mịn. Tuy PM10 không nghiêm trọng như PM2.5 và PM1.0, nhưng vẫn gây hại cho hệ hô hấp trên (mũi và họng), trong một số trường hợp vẫn có thể ảnh hưởng đến phổi.
Bụi mịn PM10 có thể nhìn thấy ở dạng khói mờ, thường phát sinh từ bụi xây dựng, bụi đường, hoạt động nông nghiệp, quy trình công nghiệp.
ẢNH HƯỞNG CỦA BỤI MỊN ĐẾN SỨC KHỎE
Bụi mịn PM2.5 có khả năng xâm nhập sâu vào phổi, đi vào máu và ảnh hưởng đến hầu hết các cơ quan. Tiếp xúc thường xuyên với PM2.5 gây ra nhiều bệnh nguy hiểm như tim mạch, hô hấp, đột quỵ, ung thư phổi và COPD. Ngoài ra, bụi mịn còn tác động đến não bộ, hệ thần kinh, làm suy yếu hệ miễn dịch.
Về ngắn hạn, chúng gây kích ứng hô hấp, cay mắt, ngứa da. Về dài hạn, dẫn đến bệnh tim mạch mãn tính, bệnh phổi tắc nghẽn, hen suyễn và ung thư. Nghiên cứu cũng cho thấy trẻ tiếp xúc với ô nhiễm từ khi còn trong bụng mẹ dễ bị chậm phát triển, rối loạn hành vi và gặp các vấn đề tâm lý như lo âu, trầm cảm, ADHD. Nhóm dễ bị tổn thương gồm trẻ em, người cao tuổi, phụ nữ mang thai và những người có bệnh mãn tính.
TIÊU CHUẨN VỀ CHẤT LƯỢNG KHÔNG KHÍ
Tiêu Chuẩn Của WHO
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã ban hành các tiêu chuẩn nghiêm ngặt về nồng độ bụi mịn. Theo hướng dẫn mới, WHO đã giảm mức giới hạn nồng độ bụi mịn PM2.5 trung bình hằng năm được khuyến nghị từ 10 mcg/m3 xuống 5 mcg/m3. WHO cũng giảm mức giới hạn nồng độ bụi mịn PM10 được khuyến nghị từ 20mcg/m3 xuống 15 mcg/m3.
Tiêu chuẩn mới của WHO (2021):
| Loại bụi mịn | Trung bình 24h | Mức khuyến nghị về chất lượng không khí |
| PM2.5 | 15 μg/m³ | 5 μg/m³ |
| PM10 | 45 μg/m³ | 15 μg/m³ |
Tiêu Chuẩn Việt Nam
Việt Nam áp dụng tiêu chuẩn QCVN 05:2023/BTNMT về chất lượng không khí xung quanh:
Tiêu chuẩn Việt Nam hiện hành:
| Loại bụi mịn | Trung bình 24h | Trung bình hàng năm |
| PM2.5 | 50 μg/m³ | 25 μg/m³ |
| PM10 | 100 μg/m³ | 50 μg/m³ |
Như vậy, tiêu chuẩn Việt Nam hiện tại vẫn cao hơn nhiều so với khuyến nghị mới của WHO.
Chỉ Số AQI (Air Quality Index)
AQI là thông số quan trọng để đánh giá chất lượng không khí. AQI từ 0 – 50 là “tốt”, 51- 100 là “trung bình”, 101 – 150 là “không tốt cho nhóm nhạy cảm” và trên 151 là “có hại cho sức khỏe”.
Bảng phân loại AQI:
| AQI | Mức độ | Màu sắc | Ảnh hưởng sức khỏe |
| 0-50 | Tốt | Xanh lá | Ít hoặc không có rủi ro |
| 51-100 | Trung bình | Vàng | Chấp nhận được cho hầu hết mọi người |
| 101-150 | Không tốt cho nhóm nhạy cảm | Cam | Nhóm nhạy cảm có thể gặp vấn đề |
| 151-200 | Có hại | Đỏ | Mọi người có thể bắt đầu gặp vấn đề |
| 201-300 | Rất có hại | Tím | Cảnh báo sức khỏe nghiêm trọng |
| 301+ | Nguy hiểm | Nâu đỏ | Tình trạng khẩn cấp |
Kiểm tra AQI ngay: AQI Việt Nam
CÁCH NGĂN CHẶN VÀ KIỂM SOÁT BỤI MỊN TRONG KHÔNG KHÍ
Ô nhiễm bụi mịn (PM2.5, PM10) đang trở thành mối quan tâm lớn vì ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người và môi trường. Để đánh giá chính xác mức độ ô nhiễm, việc sử dụng thiết bị đo bụi chuyên dụng là giải pháp không thể thiếu.
Sibata Nhật Bản là thương hiệu hàng đầu thế giới trong lĩnh vực thiết bị giám sát bụi và chất lượng không khí. Các dòng máy đo bụi của Sibata được tin dùng bởi độ chính xác cao, độ bền vượt trội và khả năng đáp ứng nhiều tiêu chuẩn quốc tế.
Ưu điểm nổi bật của thiết bị đo bụi Sibata:
- Đo chính xác nồng độ bụi trong không khí.
- Cảm biến nhạy, ổn định, cho kết quả tin cậy trong thời gian ngắn.
- Thiết kế nhỏ gọn, dễ sử dụng, phù hợp cho cả phòng thí nghiệm, cơ quan quản lý và doanh nghiệp sản xuất.
- Chất lượng Nhật Bản, đảm bảo độ bền, hiệu suất ổn định lâu dài.
Xem thêm:
Bên cạnh việc giám sát bằng thiết bị đo bụi, cần áp dụng đồng bộ các biện pháp ngăn chặn và kiểm soát bụi mịn:
- Biện pháp cá nhân trong nhà: sử dụng máy lọc không khí, cải thiện thông gió bằng quạt có lọc,…
- Ngoài trời: đeo khẩu trang, hạn chế ra ngoài vào giờ cao điểm hoặc khi chỉ số AQI;
- Kiểm soát khí thải công nghiệp bằng công nghệ lọc hiện đại: trồng cây xanh, che chắn công trình xây dựng, tạo vành đai xanh;
- Đầu tư hệ thống quan trắc tự động, không gian xanh đô thị, đồng thời tăng cường truyền thông và giáo dục cộng đồng,…
CÂU HỎI THƯỜNG GẶP
Khẩu trang vải thông thường chỉ có thể ngăn chặn một phần nhỏ bụi mịn. Để bảo vệ hiệu quả khỏi PM2.5, bạn cần sử dụng khẩu trang N95, N99 hoặc KF94. Những loại khẩu trang này có khả năng lọc từ 95-99% các hạt bụi mịn.
Hiện tượng này do nhiều nguyên nhân:
- Nghịch nhiệt: Không khí lạnh ở tầng cao giữ bụi mịn ở tầng thấp
- Gió yếu: Ít có gió để thổi tan bụi mịn
- Hoạt động công nghiệp: Tăng cường vào ban đêm.
Tuyệt đối không nên tập thể dục ngoài trời khi AQI > 100. Khi tập thể dục, bạn hít thở nhiều hơn bình thường, dẫn đến hít phải nhiều bụi mịn hơn.
Trẻ em rất nhạy cảm với bụi mịn do hệ hô hấp chưa hoàn thiện, nhịp thở nhanh và hay hoạt động ngoài trời. Bụi mịn có thể làm giảm chức năng phổi, tăng nguy cơ hen suyễn, nhiễm trùng hô hấp và ảnh hưởng đến sự phát triển trí não.
Mưa có thể giúp làm giảm bụi mịn nhờ hiệu ứng “rửa sạch” không khí, khi các hạt bụi bám vào giọt nước và rơi xuống đất, đồng thời độ ẩm tăng khiến bụi dễ lắng lại, còn gió mưa có thể thổi bụi đi xa.
Giải pháp hiệu quả là sử dụng máy đo bụi và máy lấy mẫu bụi chuyên dụng. Các thiết bị này giúp đo trực tiếp nồng độ bụi trong không khí theo thời gian thực hoặc thu mẫu để phân tích chi tiết trong phòng thí nghiệm.
KẾT LUẬN
Bụi mịn và các chất ô nhiễm trong không khí đang trở thành mối đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe con người, đòi hỏi những giải pháp giám sát và kiểm soát kịp thời. Với kinh nghiệm và uy tín trong lĩnh vực thiết bị khoa học, 2H Instrument mang đến các thiết bị và giải pháp toàn diện giúp theo dõi, quản lý chất lượng không khí hiệu quả, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và cải thiện môi trường sống.
